O Italii / UMBRIA / NURSJA

Cudowne miasto Świętego Benedykta i fantastycznych wędlin zagubione pośród apenińskich wzgórz

NORCIA czyli Nursja. To antyczne miasto Sabinów, zdobyte przez Rzymian i będące przez długi czas ważnym miastem rzymskim. W XI wieku zdobywa swoją wolność i niezależność, ale nie na długo – od XV wieku dostaje się pod panowanie Państwa Kościelnego. Dzisiaj Nursja słynie z dwóch ważnych rzeczy: jest miejscem urodzenia Świętego Benedykta i jego siostry Świętej Scholastyki oraz najważniejszym centrum wędliniarskim środkowej Italii. Oprócz tego jest cudownym przykładem średniowiecznego miasta, okolonego murami obronnymi, które trwa – pomimo ciągłych trzęsień ziemi, zniszczeń i trudności nie poddaje się i walczy z nieprzewidywalną siłą drzemiącą wewnątrz umbryjskiej ziemi.

Dzisiejsza Norcia jest włoską gminą zamieszkała przez około 4,5 tysiąca mieszkańców leżącą na terenie Prowincji Perugia od której oddalona jest o prawie 100 kilometrów. Położona jest na wysokości ponad 600 metrów n.p.m. u podnóża Apeninów, na granicy Płaskowyżu Santa Scolastica niedaleko Monti Sibillini. Terytorium Nursji to najbardziej na południowy – wschód wysunięta część Umbrii, która graniczy bezpośrednio z Lacjum i Marche. Z punktu widzenia geograficznego Nursja położona jest na granicy dwóch obszarów naturalistycznych: Doliny Rzeki Nera (La Valnerina), która jest wąską doliną wyrzeźbioną przez Rzekę Nera i jej dopływy przepływające przez wysokie dzikie skaliste szczyty oraz Monti Sibillini – górskiego terenu o wysokościach przekraczających 2000 metrów n.p.m.. To jedno z najbardziej dzikich i najrzadziej odwiedzanych części Pasma Apeninów, przepiękne puste przestrzenie łąk, hal, płaskowyżów, terenów wapiennych i krasowych, miejsce wypasu bydła, bardzo słabo zalesione i pokryte rozległymi terenami trawiastymi i kwiatowymi z przebogatą florą i fauną, a lasy tych okolic obfitują w dziczyznę: kozice, dziki, jelenie i sarny, a także wilki i liczne ptaki drapieżne. Okoliczne doliny są pozostałością ostatnich zlodowaceń; późną wiosną i wczesnym latem zamieniają się w wielobarwne dywany, które tworzą tysiące różnokolorowych gatunków kwiatów. Najbardziej ulubionym okresem jest tak zwana fioritura czyli czas od połowy czerwca do początku lipca kiedy w okolicy Castelluccio di Norcia kolorują się łąki na wszystkie odcienie tęczy.

Tereny Nursji są przepiękne, ale wyjątkowo niebezpieczne. Miasto było niszczone przez trzęsienia ziemi dziesiątki razy z powodu swojego położenia na styku płyt tektonicznych, w tym trudnym i ciągle aktywnym sejsmicznie i tektonicznie obszarze. Ostatnie wielkie trzęsienie ziemi miało miejsce w centralnej Italii w 2016 roku i dotknęło również bardzo boleśnie samo miasto. 24 sierpnia i 26 października Norcia została zniszczona – podczas tego drugiego trzęsienia runęła większa część najważniejszego miejscowego kościoła: Bazyliki św. Benedykta w wyniku wstrząsu o sile 6,5 stopnia w skali Richtera, który o 7.41 nawiedził okolicę. Oprócz bazyliki runął dach Kościoła Santa Maria Argentea oraz Kościołów św. Franciszka i św. Augustyna. Sanktuarium Matko Bożej Bolesnej zamieniło się w stertę gruzów. Ucierpiał również budynek ratusza czyli Palazzo Comunale oraz Muzeum La Castellina. Na szczęście obyło się bez ofiar.

Zabytki miasta są liczne i cenne, niestety ze względu na ciągłe zniszczenia i wielokrotne odbudowy i rekonstrukcje wiele z nich straciło swoją oryginalną wartość i swój pierwotny wygląd. Urocze jest niezmiennie całe założenie urbanistyczne miasta wpisanego w mury obronne, niskich kamiennych domów, wąskich, czasami krętych uliczek i licznych ukrytych zaułków. Głównym sercem miasta jest największy plac czyli Plac Świętego Benedykta, przy którym zgromadzone są najważniejsze zabytki Nursji: Bazylika Świętego Patrona miasta, Ratusz oraz Muzeum.

BAZYLIKA ŚWIĘTEGO BENEDYKTA powstała w miejscu urodzenia tego wielkiego Świętego Kościoła Katolickiego (o jego życiu przeczytasz tutaj: https://stradeditalia.eu/pl/artykul/swiety-benedykt-15). Według tradycji kościół został wzniesiony na ruinach domu rzymskiego, który należał do ojca św. Benedykta i jego siostry św. Scholastyki i w którym mieli się urodzić – pozostałości tego domu znajdują się dzisiaj w krypcie bazyliki i są dostępne dla wiernych. Przepiękna fasada gotycka z elegancką rozetą oraz symbolami 4 Ewangelistów pochodzi z XIV wieku. Nad wejściem w przepięknym portalu Matka Boża z Dzieciątkiem pomiędzy dwoma Aniołami, a po obu stronach dwie rzeźby: to święci patronowie tego miejsca czyli Benedykt i Scholastyka. Wnętrze jest proste, jednonawowe i jest mieszanką stylu romańskiego, gotyckiego i baroku. Podczas ostatniego trzęsienia ziemi runęło sklepienie i ściana boczna i budowla jest obecnie rekonstruowana.

CATTEDRALE DI SANTA MARIA ARGENTEA to drugi najważniejsze religijne miejsce w mieście znajdujący się u wylotu Placu św. Benedykta, dosłownie kilka kroków od bazyliki. Również mocno ucierpiała podczas ostatniego trzęsienia ziemi jest obecnie w odbudowie. Oryginalnie pochodzi z XVI wieku (1556-1570), jest w stylu renesansowym z prostą kamienną fasadą i przyległą niewysoką dzwonnicą. Elegancki portal i dwie rzeźby po obu jego stronach czyli św. Piotr i św. Paweł, a do tego prosta rozeta to jedyne ozdoby fasady. Jasne trzynawowe wnętrze z kilkoma cennymi obrazami z XVI i XVII wieku oraz freskami Francesco Sparapane. Najcenniejszym zabytkiem świątyni jest drewniany krucyfiks z końca XV wieku.

KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ SCHOLASTYKI to jeden z najstarszych budynków kościelnych w Nursji, który swoje powstanie datuje na rok 580. Wielokrotnie restaurowany na przestrzeni wieków jest obecnie częścią kompleksu cmentarnego i pełni funkcję kaplicy.

KOMPLEKS ŚWIĘTEGO FRANCISZKA z XIV wieku, dzisiaj siedziba Audytorium, Biblioteki Miejskiej, Archiwum Historycznego nie pełni już swojej religijnej roli. Jest jednym z najważniejszych budynków gotyckich miasta i całej okolicy z pozostałościami fresków z XV i XVI wieku. KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA z XIV wieku to kolejny zabytek religijny wart wizyty – o barokowym wnętrzu i prostej kamiennej fasadzie z eleganckim portalem.

Warto również wspomnieć maleńki budyneczek o wysokiej wartości artystycznej IL TEMPIETTO, jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych w Nursji pochodzący z połowy XIV wieku, dzieło miejscowego architekta Vanni della Tuccia oraz Kościół Świętego Wawrzyńca (Chiesa di San Lorenzo) – najstarszy zachowany w mieście.

Dwa najważniejsze budynki świeckie miasta wznoszą się na Placu Świętego Benedykta: to Ratusz oraz Muzeum La Castellina. Budynek ratusza to PALAZZO COMUNALE czyli elegancka budowla przylegająca do Bazyliki św. Benedykta. Powstał w XII wieku, ale z oryginalnego budynku nie zachowało się już do dzisiaj nic; obecny pochodzi z XV stulecia. Dolna część pałacu to 4 łuki portyku do którego z prawej strony przylegają schody prowadzące do znajdującego sie na pierwszym piętrze wejścia do  Dzwonnicy. Pierwsze piętro głównego korpusu pałacu pochodzi z XIX wieku i jest efektem odbudowy po trzęsieniu ziemi z 1859 roku. Sama wieża z kolei pochodzi z XVIII wieku (1713 rok) i jest ozdobiona kamiennymi herbami oraz zegarem astronomicznym. Całość pomimo różnych okresów powstania bardzo dobrze się komponuje i wspaniale pasuje do placu.

Naprzeciwko Ratusza wznosi się masywny budynek, niski, kamienny, przypominający twierdzę. To LA CASTELLINA czyli Muzeum Miejskie, która oryginalnie wzniesiona została jako budowla obronna z woli Papieża Juliusza III jako efekt nieustannych konfliktów toczących się w mieście w pierwszej połowie XVI wieku. Prace rozpoczęto 28 sierpnia 1554 roku według projektu Jacopo Barozzi da Vignola, który zaplanował budynek łączący twierdzę obronną z eleganckim pałacem mieszkalnym. W rzeczywistości La Castellina została siedzibą przedstawiciela papieskiego rządzącego w mieście, a następnie siedzibą Prefektury ustanowionej w 1569 roku przez Papieża Piusa V. Zauważyć można do dzisiaj bardzo duży kontrast pomiędzy surową masywną bryłą zewnętrzną, a eleganckim wnętrzem budynku. Od 1925 roku miejsce to jest siedzibą Museo Civico Diocesiano, a do jego najcenniejszych dzieł należą prace Jacopo della Quercia i Luca della Robbia.

Norcia jest dzisiaj miastem turystycznym, miejscem religijnych pielgrzymek do domu urodzenia Ojca Monastycyzmu Europejskiego św. Benedykta, ale i miastem żelaza i wyrobów mięsnych. Miasto jest bardzo ważnym centrum obróbki żelaza i produkcji przeróżnych kutych elementów, ale przede wszystkim słynie z wyrobów wędliniarskich. Sama nazwa Norcia pochodzi od słowa norcino oznaczającego „tego kto produkuje i sprzedaje wieprzowinę”. Produkuje się tutaj przeróżne rodzaje wieprzowych kiełbasek, szynek i innych tradycyjnych wyrobów o recepturach i nazwach typowo lokalnych, ale o sławie międzynarodowej. Jednym z najważniejszych produktów jest szynka Prosciutto di Norcia, salami i kiełbasy wieprzowe z dodatkiem dziczyzny bądź lokalnie zbieranej trufli czarnej, a także tak zwane coglioni di mulo czyli jaja muła: wieprzowe kule o charakterystycznym kształcie. Dodatkowo w mieście wytwarza się różnego rodzaju sery, powstają tutaj przyprawy na bazie ziół z okolicznych gór i łąk, a także inne lokalne wyroby warzywne czy miejscowe słodkości i miody. Spacer przez miasto kusi zapachami i smakami, a w każdym sklepiku możliwa jest degustacja lokalnych wyrobów, które są nie tylko świeże i najwyższej jakości, ale przede wszystkim pyszne i zdrowe.