O Italii / VENETO / WENECJA / WENECKIE FESTY

Życie w Wenecji to ciągła zabawa, beztroski okres Karnawału i sportowe współzawodnictwo podczas Regat

Wenecjanie kochali i kochają się bawić. Przez długie lata weneckiej prosperity rozrywka była stałą częścią życia mieszkańców Republiki. Bawili się wszyscy: bogaci, biedni, młodzi i starzy, a zabawa zacierała różnice pomiędzy stanami i majętnościami, łagodziła napięcia w mieście i przerywała konflikty. Senat Wenecki zachęcał do uprawiania sportów wodnych i do radosnego celebrowania tradycyjnych uroczystości. Okazji ku temu było sporo, a i pieniędzy nie żałowano – buon divertimento była najważniejsza, bez względu na środki! Tak więc zapraszam Was do lektury i dobrej zabawy – nie żałujmy czasu!

REGATA STORICA

Regata Storica ro najważniejsze tradycyjne sportowe wydarzenie Wenecji, które ma miejsce w pierwszą niedzielę września i odbywa się na Kanale Grande. Kanałem rusza wspaniały orszak paradnych galer, o 8 i 18 wiosłach, wykonanych według wzorów XVIII-wiecznych, z wioślarzami w kolorowych historycznych kostiumach. Za nimi płyną gondole oraz mnóstwo łódeczek elegancko udekorowanych. Okna i balkony pałaców wzdłuż kanału przystrojone są zgodnie z tradycją dywanami, a brzegi wypełniają tłumy. Potem rozpoczynają się właściwe regaty gondolierów. Start znajduje się w pobliżu Giardini Reali, przepływają Kanałem Grande, zawracają na wysokości Piazzale Roma i płyną do Pałacu Ca’Foscari, przy którym znajduje się meta.

Już na początku istnienia Wenecji mieszkańcy trenowali wioślarstwo na płytkich wodach laguny – tak po prostu, dla sportu i dla przyjemności. Z tej amatorskiej rozrywki bardzo szybko narodziła się rywalizacja i różnego rodzaju wyścigi. Niektórzy badacze podają rok 942 jako data pierwszych weneckich regat: podczas ludowego święta piraci porywali młode kobiety w wieku do zamążpójścia, a młodzi mężczyźni na swoich łódkach ścigali je i uwalniali. Z tej zabawy narodziła się późniejsza Festa Della Maria podczas Karnawału, której również towarzyszy regata.

Pewna i udokumentowana data pierwszej oficjalnej regaty to 16 września 1247 roku kiedy odbyły się wyścigi dużych statków. Od tego czasu rząd republiki w specjalnych dekretach zachęcał wręcz do takiej właśnie aktywności sportowej. Regaty zazwyczaj odbywały się na lagunie i jedynie w wyjątkowych sytuacjach przenoszono je na wody Canale Grande. Również po upadku republiki w 1797 roku nie zaniechano tej tradycji: pod dominacją francuską i austriacką wciąż trwa. W 1797 roku Francuzi zorganizowali nawet dwie regaty (14 lipca i 18 września – z okazji wizyty w Wenecji żony Napoleona Józefiny). W 1807 roku zorganizowano wyścigi na cześć samego Napoleon, który odwiedził miasto. Z kolei w 1815 roku, już pod panowaniem austriackim, wyścig zorganizowano dla ich cesarza i to właśnie Austriacy uporządkowali regularność regat: od tej pory odbywała się raz w roku i została na stałe przeniesiona na Canale Grande. Pod koniec XIX wieku, już pod włoskim panowaniem, ulega zmianie ilość jednostek biorących udział w wyścigu i ustalona na dziewięć, ustalono również kolorystyczne oznaczenie flag używanych jako nagroda: pierwsze miejsce to kolor czerwony, biały dla drugiego, dla trzeciego zielony (trzy kolory flagi włoskiej: czerwony, biały i zielony), a dla czwartego miejsca przewidziano flagę w kolorze błękitnym (w honorze panującemu Rodowi Savoia /Sabaudczycy/). Taka kolorystyka obowiązuje do dnia dzisiejszego. W 1899 roku do nazwy Regata dodano słowo Storica, w tym samym roku po raz pierwszy pojawił się również elegancki korowód historyczny na otwarcie wyścigu składający się z uroczystej parady statków i gondoli.

Obecnie Regata Storica to jeden z najbardziej spektakularnych, kolorowych i tradycyjnych momentów w życiu miasta. Odbywa się na Kanale Grande i jest uwielbiana zarówno przez mieszkańców, jak i przez tłumy turystów. Składa się z dwóch części: tradycyjnej historycznej parady oraz wyścigu gondoli.

Parada otwiera całą uroczystość, ale pamiętać musimy o tym, że to parada na wodzie. Upamiętnia ważne wydarzenie z historii Republiki Weneckiej, a mianowicie rok 1489 kiedy to do miasta przybyła Królowa Cypru Katarzyna Comaro po tym jak zrzekła się tronu na rzecz Wenecji. Miasto przywitało ją w bardzo uroczysty i elegancki sposób, najpiękniej jak potrafiło: przepiękną paradą gondoli  i przeróżnych statków wystrojonych z tej okazji. Paradę tworzy dzisiaj szereg różnego rodzaju wiosłowych łódek, wśród których znajdują się również tak zwane bissone, używane jedynie na specjalne okazje, z wioślarzami ubranymi w historyczne stroje z XV wieku. Ta wyjątkowa parada przepływa cały Canale Grande od Placu Świętego Marka aż do Piazzale Roma i Mostu della Costituzione – wśród aplauzu, krzyków i ogólnej radości i wiwatów tłumu zgromadzone wzdłuż kanału.

Same regaty natomiast to jedno z najważniejszych wydarzeń sezonu, a zwycięzcy nagrodzeni z rąk najwyższych władz miasta stają się prawdziwymi mistrzami i bohaterami Wenecji. Składają się z kilku etapów, w zależności od wieku uczestników: regaty dla chłopców do 12 lat, do 14 lat, wyścigi dla najmłodszych na łodziach podobnych do gondoli, ale o dwóch wiosłach (tak zwane pupparini), wyścigi dla kobiet (na dwa wiosła), wyścigi łodzi 6-wiosłowych, wyścigi łodzi z Jeziora Garda i najważniejsze regaty mistrzowskie gondoli na dwa wiosła. W każdym wyścigu bierze udział 9 załóg plus jedna rezerwowa, które na wypadek problemów technicznych bądź innych nieprzewidzianych okoliczności uczestników może „wkroczyć do akcji”. Pierwsze cztery drużyny to drużyny zwycięskie, które oprócz pieniędzy otrzymują honorowe sztandary w poszczególnych kolorach (czerwony, biały, zielony, niebieski). Do 2002 roku dla drużyny która zajmie 4. miejsce przewidziana była dodatkowa nagroda specjalna: żywy prosiak, jednak ze względu na protesty animalistów zrezygnowano z tej tradycji i żywego prosiaka zastąpiono szklanym, wykonywanym na Murano. Dodatkową nagrodą jest tytuł Króla Wiosła (re del remo) przyznawany zwycięzcy, który wygrywa regaty gondoli na dwa wiosła pięć razy z rzędu. W historii regaty dokumentowanej regularnie od 1841 roku tylko 7 wioślarzy zdobyło ten dumny tytuł, uważany za najbardziej prestiżową nagrodę w Wenecji.

KARNAWAŁ WENECKI

To jeden z najbardziej znanych i docenianych karnawałów na świecie, a jego historia liczy się w setkach lat! Pierwszy dokument w którym mowa o weneckim karnawale pochodzi z 1094 roku, a ile lat wcześniej był już obchodzony – tego dzisiaj nie wiemy. Ten cudowny okres zabawy, beztroski, tańców i radości uwielbiany był przez wszystkich mieszkańców miasta, w szczególności zaś przez prosty lud. W tym cudownym czasie wszyscy mogli występować incognito, schowani za maskami, a różnice społeczne i klasowe przestawały się liczyć i wszyscy byli sobie równi. Szaleństwo opanowywało Wenecjan, a kostiumy i maski z roku na rok były co raz bardziej zdobne.

Okres trwania karnawału zmieniał się wielokrotnie. W 1296 roku Senat Wenecki ustanowił dzień przed rozpoczęciem Wielkiego Postu oficjalnym świętem. Potem stopniowo się wydłużał, ale najczęściej trwał około 6 tygodni: od 26 grudnia do Środy Popielcowej; bywały jednak lata kiedy zabawę rozpoczynano już na początku października.

Maski i kostiumy zapewniały totalną tajemnicę: kto, z kim, skąd, po co, z jakiej rodziny, z jakiej warstwy społecznej, jakiej religii czy narodowości, bogaty czy biedny, piękny czy brzydki – nic nie miało znaczenia. W okresie karnawału, kiedy wszyscy przykrywali twarz i nie było wiadomo nawet czy wita się kobietę czy mężczyznę używano bezpiecznego pozdrowienia „Buongiorno Signora Maschera!” czyli Dzień dobry Pani Masko! Karnawał był więc okresem beztroskiej zabawy, bez konsekwencji, bez ograniczeń i bez uprzedzeń, okresem całkowitej wolności i szalonej wielobarwnej radości.

W taki to sposób, dzięki Karnawałowi, narodził się już dawno temu w Wenecji niecodzienny biznes, który przez długie wieki przetrwał do dzisiaj i ciągle ma się świetnie – to maski weneckie. Początkowo proste, gipsowe zakrycia twarzy, stały się stopniowo prawdziwymi dziełami sztuki rzemieślniczej i wykonywane były z najcenniejszych i najdroższych materiałów. 10 kwietna 1436 roku senat wprowadził oficjalnie na listę zawodów wykonywanych w mieście rzemieślników produkujących maski na Karnawał – dekret ten zachował się do naszych czasów i jest przechowywany w Archiwum Weneckim.

Jednym z najbardziej charakterystycznych strojów karnawałowych była tak zwana LA BAUTA. To kostium zakładany zarówno przez mężczyzna, jak i kobiety składający się z białej maski (w bogatszych wersjach złoconej), długiej czarnej peleryny oraz specjalnego kołnierza. Ciekawostką tej maski była specjalna fałda, dzięki której zmianie ulegał głos osoby za nią ukrytej, co dodatkowo zapewniało anonimowość. Dodatkowo forma maski dawała możliwość picia i jedzenia bez jej ściągania. Kolejnym charakterystycznym kostiumem była tak zwana GNAGA czyli kobiecy strój używany przez mężczyzn. Składał się z normalnych damskich strojów oraz maski o twarzy kotki. Mężczyźni bardzo często przebierali się również za dzieci. Natomiast kobiety chętnie nosiły kostium nazywany MORETTA, który składał się z maski powleczonej ciemnym aksamitem ubieranej razem z delikatnym kapelusikiem. Maska ta była na tyle mała i ciasna, że nie umożliwiała noszącej go kobiecie nawet rozmowy, a trzymana była za pomocą małego guzika umieszczanego w ustach.

Podczas Karnawału normalne codzienne zajęcia Wenecjan schodziły na drugi plan. Kto tylko mógł bawił się na całego – a mógł praktycznie każdy. Imprezy trwały na okrągło, powiedzielibyśmy dzisiaj 24/7, na ulicach i placach miasta, przede wszystkim na Placu Świętego Marka. Atrakcje były przeróżne: gry i zabawy, akrobaci, muzycy, tancerze, aktorzy, cyrkowcy ze zwierzętami, przeróżnego rodzaju wystawy i spektakle. Z ulic imprezy przenosiły się do prywatnych pałaców i domów, do teatrów i kawiarni, gdzie odbywały się długie bale w maskach. W XVIII wieku Wenecki Karnawał osiąga okres swoje świetności i ma już międzynarodową sławę przyciągając tysiące gości z całego globu. W tym okresie dodatkowy magnes przyciąga kobiety na wenecki szał – to Giacomo Casanova, wielki amant, uwodziciel, miłośnik kobiet i wspaniały kochanek, uwielbiany przez liczne damy, nie tylko Wenecjanki.

Jedną z najważniejszych tradycji karnawałowych jest tak zwana FESTA DELLE MARIE. To najstarsza znana tradycyjna festa, której potwierdzoną obecność datuje się na X wiek. Związana jest z datą 2 lutego kiedy to Kościół obchodzi święto Ofiarowania Pańskiego uważane za święto Maryjne. Tego dnia w Wenecji tradycyjnie błogosławiono panny młode - z prostego ludu weneckiego wybierano 12 biednych pięknych dziewczyn, które zawierały związek małżeński, a zamożne rodziny weneckie, wraz z dożą, obdarowywały te dziewczyny klejnotami i bogactwami. Po uroczystości zaślubin dziewczyny te w specjalnej procesji przechodziły na Plac Świętego Marka przed Pałac Dożów, gdzie z rąk samego księcia (doży) otrzymywały specjalne zaproszenie do pałacu na przyjęcie ślubne. Następnie formował się specjalny pochód paradny, który na statkach i gondolach przepływał Kanałem Grande do Mostu Rialto w okolicy którego, w Kościele Santa Maria Formosa, odbywały się dalsze uroczystości.

Ta stara wenecka tradycja nawiązuje do pewnego odległego w latach wydarzenia. Był to najprawdopodobniej rok 943 kiedy to podczas uroczystości zaślubin do kościoła wpadli piraci z Istrii i porwali owych 12 dziewczyn wraz z ogromnymi skarbami im ofiarowanymi. Doża Pietro III Candiano nakazał pościg i schwytanie grabieżców. Wenecjanie wskoczyli na swoje statki i wyruszyli w pogoń za piratami. Udało się ich dogonić w okolicy Caorle, gdzie zostali zaatakowani i zabici, a piękne dziewczyny i cenne skarby uratowane. Na polecenie doży wszystkich piratów wrzucono do morza. Na pamiątkę tego wydarzenia ustanowiono więc Festa delle Marie, zgodnie z którą wybierano  12 najpiękniejszych weneckich dziewczyn, po dwie z każdej dzielnicy. Specjalnie na tę okazję otrzymywały imię Maria (najprawdopodobniej z powodu wielkiej popularności tego imienia wśród porwanych dziewcząt), były zapraszane do bogatych pałaców gdzie ubierano je w piękne stroje i klejnoty. Przechodziły następnie w uroczystej procesji ulicami Wenecji, brały udział w paradzie wzdłuż Kanału Grande, a za dobrą wróżbę uważano możliwość zbliżenia się albo dotknięcia przechodzącej Marii. Z czasem impreza ta przeciągnęła się nawet do kilku dni. Niestety stopniowo zamożne weneckie rodziny zaczęły się wycofywać z zabawy ze względu na wysokie koszty takiej imprezy i ilość dziewczyn zmniejszono do trzech, a jeszcze później zastąpiono drewnianymi kukłami! Taka zmiana nie spodobała się ludowi i  doprowadziła do licznych protestów wśród mieszkańców miasta, którzy obrzucali lalki kamieniami bądź warzywami – wszystko to skończyło się zaniechaniem uroczystości z okazji Festa delle Marie w 1379 roku. Dopiero po 6 wiekach, w 1999, tradycja ta powróciła do Wenecji i jest obchodzona do dzisiaj w formie podobnej do oryginalnej, ale z kilkoma współczesnymi zmianami.

Kolejną karnawałową tradycją jest Lot Anioła czyli il Volo dell’Angelo. W karnawałowym repertuarze pojawiła się ona w XVI wieku i od razu wzbudziła zachwyt wśród oglądających. Był to spektakularny i niebezpieczny lot młodego akrobaty, który przechodził po linie zaczepionej na łodzi zacumowanej przy Placyku św. Marka aż na szczyt dzwonnicy, a „w drodze powrotnej” schodził na balkon na fasadzie Pałacu Dożów – aby pokłonić się księciu. Ponieważ początkowo akrobata ten był tureckiego pochodzenia, wyczyn ten nazwano Svolo del turco czyli Lotem Turka lub Lotem Anioła. Po sukcesie pierwszego roku numer ten został na stałe wpisany w kalendarz Karnawału i odbywał się zawsze w Tłusty Czwartek, z czasem jednak w tym niebezpiecznym przedsięwzięciu udział zaczęli brać również młodzi Wenecjanie, którzy chcieli popisać się przed tłumem swoją sprawnością i zwinnością. W 1759 roku nastąpiła tragedia: akrobata spadł z liny i Svolo del turco zostało zakazane, a na jego miejsce pojawiła się drewniana gołębica która była opuszczana z dzwonnicy i zrzucała na zgromadzony tłum kwiaty – stąd też pojawiła się nowa nazwa przedstawienia: Volo della Colombina czyli Lot Gołębicy.

Historia Wenecji potoczyła się tak jak się potoczyła. Zarówno Republice, jak i Karnawałowi kres położył Napoleon, który zajął miasto w 1797 roku i zakazał obchodzenia Karnawału. Dopiero po prawie dwóch wiekach, z inicjatywy weneckich organizacji i przy wsparciu władz miasta w 1979 roku odbył się ponownie, ale w unowocześnionej i dostosowanej do nowych realiów formie. Powrócono do starych tradycyjnych imprez, ale wprowadzono pewne zmiany.

W 1999 roku, po ponad 600 latach, do repertuaru imprez wróciła Festa delle Marie! Ze zrozumiałych powodów ma jednak dzisiaj trochę inny charakter. 12 najpiękniejszych dziewcząt z Wenecji ubranych w cudowne stroje bierze udział w paradzie, podczas której młodzieńcy niosą je na ramionach na specjalnych drewnianych siedziskach z Kościoła San Pietro di Castello na Plac Świętego Marka. Impreza odbywa się zazwyczaj popołudniu w pierwszą sobotę Karnawału i zakończona jest wyborami Miss czyli najpiękniejszej z pięknych weneckich Marii (która oczywiście wcale tak na imię nie musi mieć). Oprócz tytułu „Marii Roku” zwyciężczynię czeka dodatkowa atrakcja: Lot Anioła. Powrócono także to tego spektaklu, ale odbywa się zazwyczaj w pierwszą niedzielę – na otwarcie Karnawału, a nie jak przed laty w Tłusty Czwartek. Do roku 2000 festa ta przypominała bardziej Lot Gołębicy, ponieważ na linie z Campanili opuszczany był drewniany ptak z którego w połowie loty wypadało serpentyny, konfetti i drobne podarunki. Od 2001 roku wprowadzono dużą zmianę w programie, powracając do wersji Lotu Anioła: artystka akrobatka opuszczana była na linie na Plac Świętego Marka. W 2011 roku pojawia się nowość: Lot Anioła wykonuje Maria, zwyciężczyni konkursu piękności podczas Festa delle Marie. Pomysł spodobał się publiczności i pozostał do dzisiaj, a pod wpływem jego popularności w 2012 roku wprowadzono kolejną nowość. To tak zwane Volo dell’Aquila czyli Lot Orła, który ma miejsce tydzień po Volo dell’Angelo i jest wykonywany przez profesjonalnych sportowców.