O Italii / FRIULI VENEZIA GIULIA / VENZONE

Niesamowite VENZONE – perła Friuli, miasto siły, determinacji i głębokiej wiary w dobrą przyszłość

W połowie drogi pomiędzy Tarvisio, a Udine, dokładnie tam gdzie do Tagliamento wpada rzeka Fella  leży niewielkie Venzone. To jedno z najpiękniejszych miejsc w Italii, w roku 1965 uznane w całości za zabytek narodowy (monumento nazionale), jest także jednym z najważniejszych obwarowanych średniowiecznymi murami obronnymi miast regionu.

Miasto jest wpisane na listę I borghi più belli d’Italia, na której znajdują się najpiękniejsze miejsca we Włoszech. W roku 2017 Venzone zostało ogłoszone Borgo dei borghi 2017.

Leży na wysokości 230 metrów n.p.m., ale otaczające je Alpy Julijskie sprawiają wrażenie, jakbyśmy byli wysoko w górach. Liczy niewiele ponad 2 tysiące stałych mieszkańców. Nazwa Venzone z pewnością pochodzi od Potoku Venzonassa, który na terenie miasteczka wpada do Tagliamento.

Historia Venzone rozpoczęła się w X wieku n.e. Pierwsza wzmianka pojawiła się w oficjalnych dokumentach w roku 923. W roku 1001 miasto figuruje w spisie ziem, które cesarz Otton III przekazywał Patriarsze Akwilei. Ważny był rok 1258, kiedy to Glizonio di Mels zostaje panem miasta i rozpoczyna budowę fortyfikacji. Powstają wtedy dwa ciągi murów, 15 wież strażniczych oraz głęboka fosa zasilana wodami potoku. Mury były imponujące – 8-metrowej wysokości i 1,5-metrowej grubości.

Ze względu na swoje położenie na przestrzeni wieków przechodzi z rąk do rąk – należy do Akwilei, następnie do Gorizii, Wenecji, w końcu do Austrii. Pod panowaniem weneckim miasto bardzo się rozwinęło, a ilość mieszkańców przekroczyła dwa tysiące. W 1866 roku, w wyniku plebiscytu, Venzone zostaje przyłączone do Państwa Włoskiego.

Z historii współczesnej najbardziej znaczącą datą dla miasta był rok 1976, kiedy to cały region Friuli Venezia Giulia nawiedziły trzy duże trzęsienia ziemi. Venzone było miastem starym, zachowanym w stanie prawie oryginalnym od XIII wieku. Budynki były bardzo rzadko remontowane. W wyniku trzęsień ziemi miasto legło w gruzach - nie ocalał ani jeden budynek.

Epicentrum pierwszego trzęsienia 6 maja 1976 roku znajdowało się w okolicach Monte San Simeone – praktycznie po drugiej stronie Tagliamento, a co za tym idzie Venzone było najbliższym miastem, które znalazło się w zasięgu niszczącej siły kataklizmu. Siła była ogromna – aż 6,5 w skali Richtera i zamieniła miasto w kupę gruzów. Przez cały sezon letni ziemia drżała jeszcze kilka razy, ale ruchy te nie były mocno destrukcyjne. Natomiast dwa kolejne trzęsienia ziemi, we wrześniu tego samego roku (11 i 15 wrzesień – dwa razy dziennie, skala określona na 5,9 Richtera) tylko pogorszyły sytuację. W samym Venzone, w wyniku kataklizmu w 1976 roku, śmierć poniosło 47 mieszkańców, w całym regionie zginęło prawie 1000 osób.

Mieszkańcy miasta, jak i całej okolicy, zamieszkali tymczasowo w hotelach w Grado i Lignano Sabbiadoro. Ludność Friuli, z dużym wsparciem całej Italii oraz innych państw (głównie USA), przystąpiła do odbudowy swojego regionu. Venzone zostało odbudowane z oryginalnych elementów, które udało się odzyskać po trzęsieniu ziemi, przywrócono mu średniowieczny charakter odkrywając w wielu miejscach to, co na przestrzeni wieków uległo zmianie bądź zniknęło pod kolejnymi warstwami tynku. Podczas rekonstrukcji miasta skatalogowano tysiące kawałków kamienia wydobytych z ruin, fragmenty fresków, herbów na murach, parapetów i portyków, i starano się użyć jak najwięcej oryginalnych elementów aby odbudować miasto jak najwierniej. Odsłonięto przepiękne okna (bifory i trifory), przejścia pomiędzy budynkami, korytarze. Całkowicie usunięto naziemne kable elektryczne, szyldy i neony. Ulice zostały wybrukowane dużymi płytami kamiennymi. Zrekonstruowano mury obronne, które na długości ponad kilometra otaczają miasto. Do naszych czasów pozostała tylko jedna brama (dwie zostały zniszczone w XIX wieku, a nie w wyniku trzęsienia ziemi) – to Brama Świętego Genesio, pochodząca z 1309 roku.  Ostatecznie prace rekonstrukcyjne zakończono dopiero w 1995 roku.

Dzisiaj, spacerując po miasteczku pośród pięknych średniowiecznych kamiennych pałaców z eleganckimi fasadami, wzdłuż murów obronnych i wąskich zaułków, podziwiając katedrę – nie domyślilibyśmy się tragedii, która się tutaj rozegrała prawie 45 lat temu, ani ogromu pracy i determinacji, które zostały włożone w odbudowę tego pięknego miejsca.

Co warto zwiedzić w Venzone? Przede wszystkim Duomo. Katedra św. Andrzeja Apostoła to najważniejszy zabytek miasta, a jej smukła wieża widoczna jest z daleka. Pierwszy kościół w tym miejscu istniał już w VI wieku. Prace nad budową obecnej katedry rozpoczęto w 1308 roku według projektów Giovanni Griglio da Gemona. Prace trwały tylko 30 lat i 2 sierpnia 1338 roku kościół został konsekrowany. Początkowo kościół w Venzone był zależny od Parafii Gemona, aż do roku 1391 kiedy to Papież Bonifacy IX nadał miastu prawa parafii. Podczas trzęsienia ziemi katedra runęła i uległa totalnemu zniszczeniu, zawaliła się również wieża. Została odbudowana z oryginalnych kamieni, a jej rekonstrukcję ukończono w 1995 roku.

Katedra ma trzy portale, ten najstarszy – północny – pochodzi z 1308 roku. Ozdobiony jest płaskorzeźbą Chrystusa Błogosławiącego pomiędzy symbolami Ewangelistów. Portal południowy to Ukoronowanie Matki Bożej, natomiast portal nad wejściem głównym przedstawia scenę Ukrzyżowania.

Wnętrze na planie krzyża łacińskiego jest jasne i przestronne. Z najważniejszych zabytków należy wymienić XIV-wieczny Krucyfiks w Ołtarzu Głównym. W prawej nawie znajduje się drewniana grupa rzeźbiarska z połowy XVI wieku przedstawiająca scenę Opłakiwania Martwego Chrystusa – figury są malowane i złocone, wykonane przez artystów niemieckich. Zachowały się częściowo freski z XIV wieku przedstawiające scenę poświęcenia kościoła, a także spotkanie św. Marcina z biednym i św. Jerzego ratującego księżniczkę przed smokiem. W absydzie prawej nawy znajduje się kamienna Pieta z pierwszej połowy XV wieku. Chrzcielnica to dzieło Bernardino da Bissone (XV-XVI). Jeżeli chodzi o malarstwo – zachowały się obrazy z XV, XVI i XVII wieku, m.in. Matki Bożej Różańcowej, Ofiarowanie Jezusa w świątyni i Święta Orsola. W lewej nawie znajduje się współczesna drewniana rzeźba przedstawiająca grupę ludzi wznoszących ręce do Nieba. To dzieło Franco Maschio wykonane w 1996 roku z jednego fragmentu pnia cedru libańskiego liczącego sobie ponad 350 lat.

W zakrystii znajduje się muzeum katedralne, gdzie możemy zobaczyć drewniane rzeźby z XV wieku, a także przedmioty używane w kościele, stroje, księgi i monstrancje.

W XVII wieku, podczas prac nad poszerzeniem Duomo, w podziemiach kościoła odnaleziono mumie – ponad 20 zmumifikowanych ciał ludzkich bardzo dobrze zachowanych. Do roku 1845 były przechowywane w krypcie, następnie przeniesiono je do kaplicy bocznej kościoła. Podczas trzęsienia ziemi 6 mumii zostało zniszczonych, udało się uratować 15. Obecnie 5 z nich jest wystawionych w znajdującym się naprzeciwko katedry baptysterium. Mumie zostały poddane badaniom w laboratorium w Padwie i Wiedniu. W 1807 roku sam Napoleon przybył tutaj, aby je obejrzeć. Fenomen mumii z Venzone polega na tym, że mumifikacja jest tutaj efektem całkowicie naturalnego procesu, który dzięki obecności mikroskopijnych pasożytniczych grzybów (Hipha bombicina pers) w bardzo krótkim czasie wysuszył ciała spowalniając proces rozkładu i nadając skórze właściwości pergaminu. Ciała te nie były nigdy mumifikowane - to natura i bardzo suchy mikroklimat krypty katedry odpowiadają za ich powstanie. Pomimo naukowych dowodów wielu mieszkańców miasta ciągle wierzy, że to nadprzyrodzona siła i cud doprowadziły to tak dobrego zachowania ciał.

Naprzeciwko głównego wejścia do katedry wznosi się okrągły kamienny budynek – to Baptysterium Świętego Michała zrekonstruowane dopiero pod koniec lat 90-tych.

Drugim ważnym budynkiem w Venzone jest ratusz – Palazzo Comunale. Znajduje się na głównym placu miasta czyli Piazza Municipio. To największy i najpiękniejszy plac, a skupione wokół niego kamieniczki są eleganckie, zdobne i lekkie, z pięknymi oknami i kamiennymi portalami. W zachodnim ramieniu placu wznosi się niewielka fontanna.

Palazzo Comunale został wzniesiony pomiędzy 1390, a 1410 rokiem. To przepiękny pałac gotycki z wpływami toskańskich budowli. W 1945 roku został zniszczony podczas bombardowania miasta, a w 1976 roku podczas trzęsienia ziemi – odbudowany bardzo dokładnie kamień po kamieniu. Dolna część to otwarta na plac loggia udekorowana freskami Pomponio Amalteo. Górna część bardzo lekka i delikatna, z czterema zdobnymi biforami. Nad całością góruje wieża ozdobiona dwoma zegarami oraz rzeźbą przedstawiającą skrzydlatego lwa św. Marka Ewangelisty – przypomina o weneckiej dominacji nad miastem. Na szczycie dzwon.

W mieście co roku, w czwarty weekend października odbywa się Festa della Zucca czyli Święto Dyni. Tradycja ta nawiązuje do pewnej legendy, która opowiada o złotniku z Udine zatrudnionym przez miasto do wykonania ozdobnej złoconej kuli na wieżę katedry. Niestety po zakończeniu prac, pomimo pełnego zachwytu nad dziełem, mistrz nie został należycie opłacony ze względu na brak funduszy. Złotnik musiał zadowolić się tym co otrzymał, ale nie pozostał dłużny niesłownym zleceniodawcom. W nocy wspiął się na wieże i na miejscu kuli umieścił ogromną dynię, która w słońcu wyglądała jak złocona kula. Dopiero kiedy zgniła i spadła mieszkańcy zorientowali się jak brutalnie zostali wykpieni. Na pamiątkę tego wydarzenia od 1991 roku w mieście świętuje się uroczyście Święto Dyni, nie tylko ozdabiając ulice i place tym dorodnym warzywem, ale także serwując rozmaite potrawy – dynia przez te dwa dni króluje na wszystkich stołach w Venzone. Oprócz tego odbywają się parady i pokazy średniowieczne w strojach z epoki.

Venzone znajduje się w miejscu gdzie – jak mówią Włosi – rzeka Fella „rzuca się” w rzekę Tagliamento. Obie te rzeki mają bardzo podobny charakter – szerokie, płaskie dno wapienne i wąski strumień krystalicznie czystej wody o różnych odcieniach. Niestety nie da się dojechać samochodem, aby zobaczyć połączenie obu rzek, ale można tam dostać się rowerem lub pieszo. Z Venzone do Cavazzo Carnico prowadzi bardzo dobrze utrzymana ścieżka rowerowa o długości około 10 kilometrów – dokładnie wzdłuż Tagliamento.

Samo miasteczko jest niezwykłe. Małe, ale wyjątkowo urocze. Eleganckie pałace, wysokie smukłe wieże na tle błękitnego nieba i wapiennych szczytów Alp to przepiękne połączenie. Mury obronne dają nam poczucie odległej historii, a katedra zachwyci każdego. Oprócz tego lokalne bary i kawiarenki, pizzerie i restauracje zaspokoją kaprysy naszego podniebienia. Warto się zatrzymać, tym bardziej, że jest przy głównej trasie naszej podróży przez Friuli Wenecję Julijską. Warto pospacerować wśród starych murów i kamiennych fasad i wyobrazić sobie niesamowity trud mieszkańców, którzy kamień po kamieniu wybudowali swoje miasto od nowa, z ogromną determinacją, oddaniem i wiarą w lepszą przyszłość.