O Italii / TRENTINO - ALTO ADIGE / PRZEŁĘCZ STELVIO

Passo dello Stelvio to raj dla miłośników przestrzeni i punkt honoru dla miłośników dwóch kółek

Przełęcz Stelvio znajduje się w Alpach Retyckich na granicy Lombardii i Trentino Alto Adige. Położona jest na wysokości 2758 metrów n.p.m. i przebiega przez nią najwyżej położona droga Italii oraz druga w Europie (po Colle dell’Iseran we Francji, która przebiega na maksymalnej wysokości 2770 m n.p.m.). Leży w paśmie Alp Ortles (grupa Ortles – Cevedale) oraz na terenie Parku Narodowego Parco Nazionale delle Stelvio niedaleko takich szczytów jak Umbrail, Monte Livrio i Monte Scorluzzo. Jest to najważniejsze połączenie pomiędzy Valtellina na zachodzie na terenie Lombardii oraz Val Venosta na wschodzie na terenie Górnej Adygi. Przede wszystkim jednak to ulubione miejsce cyklistów i motocyklistów ze względu na niezwykle krętą, widokową, spektakularną drogę SS38, która łączy Bormio w Lombardii z Merano w Trentino Alto Adige. Okolice są także doceniane przez narciarzy i miłośników górskich wspinaczek, widoki są niesamowite, a stoki narciarskie świetnie przygotowane, chociaż nie zawsze da się do nich dotrzeć z powodu niesprzyjających warunków meteorologicznych.

Droga SS38 jest asfaltową dwupasmową szosą, która na tym odcinku układa się w „jedyne” 88 tornatni czyli serpentyny: 48 po stronie Alto Adige, a 40 po stronie Lombardii. SS38 osiąga swój najwyższy punkt na Przełęczy Stelvio (Passo dello Stelvio) na wysokości 2758 metrów n.p.m. w Południowym Tyrolu (Alto Adige). W okresie zimowym bardzo często nieprzejezdna i zamknięta dla ruchu kołowego pomiędzy listopadem, a majem.

Droga przez Przełęcz Stelvio ma swoją historię. Na początku XIX wieku austriacki cesarz Franciszek II Habsburg chciał połączyć Dolinę Venosta z Mediolanem – czyli Austrię z dzisiejszą Italią. Powierzył więc realizację projektu inżynierowi Carlo Donegani, który był w owym czasie uważany za mistrza inżynierii drogowej w wysokich górach (wcześniej zaprojektował i przeprowadził drogę przez Przełęcz Spluga na maksymalnej wysokości 2117 m n.p.m pomiędzy Lombardią, a Szwajcarią). Prace rozpoczęto w 1822 roku angażując niezliczone ilości robotników, inżynierów i geologów. Ukończono je po trzech latach, w 1825 roku, a na uroczyste otwarcie przybył sam Cesarz Franciszek oraz inżynier Donegani. W niedługim czasie po stronie Alto Adige wzdłuż drogi powstały trzy ufortyfikowane twierdze: Fort Gomagoi, Fort Kleinboden oraz Fort Weisser Knot, których zadaniem była obrona granic Imperium Habsburgów (pamiętajmy, że w tym okresie tworzyło się Państwo Włoskie, ale tereny Górnej Adygi/Południowego Tyrolu należały do Austrii aż do zakończenia I Wojny Światowej). W bliskości samej Przełęczy Stelvio powstał czwarty fort: Fortyfikacja Goldsee, z której do dzisiaj pozostały ruiny. W okresie austriackim droga była przejezdna przez cały rok dzięki niesamowitemu zaangażowaniu i pracy specjalnych jednostek drogowych odpowiedzialnych za jej utrzymanie. W okresie I Wojny Światowej miejsce to było świadkiem licznych potyczek i bitew pomiędzy wojskami austriackimi, a włoskimi. Już po wojnie, w 1928 roku powstała obecna droga SS38 dello Stelvio, która była poszerzoną wersją austriackiego oryginału, w całości asfaltową, zabezpieczoną barierami. Na samej przełęczy znajduje się dzisiaj muzeum poświęcone historii i budowie tej drogi.  

W kierunku południowym od Przełęczy Stelvio znajduje się Lodowiec Livrio (Ghiacciaio del Livrio), który rozciąga się na wysokości od około 2800 do 3400 metrów n.p.m. i jest wykorzystywany jako ośrodek narciarski również w okresie letnim - to ostatni włoski lodowiec na którym można jeździć na nartach latem! Niestety w ostatnich latach zdarzają się co raz częściej przerwy w funkcjonowaniu ośrodka z powodu braku śniegu lub pojawiających się w lodzie niebezpiecznych szczelin. Stoki narciarskie dostępne są z poziomu parkingu na przełęczy, gdzie znajduje się pierwsza kolejka naziemna (funivia) prowadząca na Monte Trincerone na wysokość 3000 m n.p.m. skąd rozchodzi się sieć wyciągów – na lodowcu można skorzystać z czterech oraz dojechać do Rifugio Livrio.

Oprócz narciarzy Przełęcz Stelvio ukochali sobie cykliści. Wielokrotnie właśnie tędy przebiegały odcinki trasy Giro d’Italia, ale droga ta jest punktem honoru wielu amatorskich miłośników dwóch kółek. Należy do jednej z najtrudniejszych w Europie z długimi stromymi podjazdami, bardzo dużą różnicą poziomów, położeniem na dużej wysokości, a co za tym idzie – rozrzedzeniem powietrza, co w przypadku kolarzy ma bardzo duże znaczenie i stanowi znaczne utrudnienie. Z drugiej strony jest to droga o niezwykłej urodzie i cudownych widokach, co czyni ją wyjątkowo pociągającą i atrakcyjną.

Najtrudniejszym odcinkiem jest fragment po stronie Alto Adige od miejscowości Prato allo Stelvio – przez około 26 km nachylenie podjazdu waha się od 5 do 12% na ostatnim kilometrze. Średnia różnica nachylenia drogi to 7,7% na odcinku 26 km, a różnica pokonanych poziomów przekracza 1800 metrów! Jest to więc nie lada wyczyn, ale satysfakcja każdego cyklisty, który dotrze na szczyt przełęczy jest niezmierna. Strona lombardzka jest trochę bardziej łagodna: różnica poziomów to 1500 metrów, a teren nachylony jest trochę łagodniej w stosunku do strony wschodniej od Alto Adige. Jest i trzeci sposób dotarcia na Passo dello Stelvio – od strony Szwajcarii z miasteczka Santa Maria Val Monastero.

Giro d’Italia po raz pierwszy wprowadził Passo dello Stelvia do programu w 1953 roku i od tego czasu aż 13 razy trasa wyścigu przebiegała przez przełęcz. Odbywają się tutaj również inne imprezy kolarskie tak jak na przykład Giro Rosa czyli kobiecy wyścig kolarski, który Stelvio wprowadził po raz pierwszy w 2010 roku. Dla amatorów natomiast w ostatnią sobotę sierpnia administracja Parku Narodowego Stelvio organizuje Giornata della Bicicletta – tego dnia droga dostępna jest tylko i wyłącznie dla rowerów, a co roku około 12 tysięcy cyklistów bierze udział w tym wydarzeniu.

Bezpośrednio na Przełęczą Stelvio znajduje się Monte Garidaldi - góra o wysokości 2843 m n.p.m. nazywana również Górą Trzech Języków (Dreisprachenspitze w języku niemieckim) ponieważ jest granicznym punktem pomiędzy Włochami i Szwajcarią, a do roku 1918 stanowiła styk granic pomiędzy Italią, Szwajcarią i Państwem Habsburgów czyli Austro-Węgrami. Na szczycie znajduje się schronisko Rifugio Garibaldi.