O Italii / ITALIA

Benvenuti in Italia - witajcie we Włoszech, kraju słońca, dolce vita, cudowności natury, kawy i makaronu

Buongiorno! Benvenuti in Italia!

Witam wszystkich we Włoszech❤️

Wjechaliśmy właśnie do Italii od strony północno-wschodniej, tam gdzie stykają się granice trzech państw: Austrii, Słowenii i Włoch.  Punktem wspólnym tych krajow jest położony niedaleko Tarvisio szczyt alpejski Monte Forno (1508 m n.p.m.).

Włochy to kraj jedyny i niepowtarzalny, kraj cudownych widoków, wspaniałych ludzi, niesamowitego jedzenia, kultury, sztuki i architektury, długiej i zawiłej historii, boskich win i lodów, kraj, do którego my - Polacy - jeździmy często i wracamy z wielką przyjemnością. To BelPaese - kraj piękna i kraj nieprzeciętnie piękny.

Pamiętamy zapewne ze szkoły, że Włochy mają kształt buta. Faktycznie, jak popatrzymy na mapę, to zobaczymy, że z lotu ptaka kształt kraju przypomina but. Włosi określają to jeszcze lepiej - kształt ich kraju to STIVALO - KOZAK. Pasuje idealnie, prawda? Kozak lekko pochylony, z szeroką górną (czyli północną) częścią, kozak ten jest na obcasie na południu - tam gdzie jest Apulia, i ma nawet ostrogę - tam gdzie Półwysep Gargano. Jak uruchomimy trochę wyobraźni to zobaczymy, że ten but kopie dwie piłki - czyli największe włoskie wyspy - Sycylię i Sardynię - oczywiście piłki do piłki nożnej, bo to calcio jest prawdziwą pasją sportową Włochów.

Patrząc ponownie na mapę Włoch zauważymy, że kraj geograficznie dzieli się na trzy wielkie części - część kontynentalną, Półwysep Apeniński oraz takie wielkie obniżenie oddzielające te dwie jednostki - Dolinę Rzeki Pad. Zwróćmy uwagę na fakt, iż Włochy ułożone są na linii północ - południe tzn. rozciągają się na długości około 1300 kilometrów w linii prostej pomiędzy najbardziej północnym i południowym punktem kraju. Na północy to LA TESTA GEMELLA OCCIDENTALE w Alpach Auryjskich, a na południu Przylądek PESCE SPADA na Wyspie Lampedusa. Gdyby zatrzymać się na kontyncie, a nie na wyspie - długość ta wynosiłaby około 1000 km. Co z tego wynika? Bardzo dużo - przede wszystkim niesamowita różnorodność klimatyczna. W lutym na północy w górach jest mroźno i pada śnieg, w Mediolanie pada deszcz, w Rzymie jest ciepła przyjemna wiosna z temperaturą dochodzącą nawet do 20 stopni, a na Sycylii zbierają pomarańcze, mandarynki i pracują w polu! Jeden kraj - niesamowita różnica klimatu, różnorodność flory i fauny, opady, susze, wiatry i upały afrykańskie, alpejskie mrozy i głeboki śnieg. Italia jest zdecydowanie kobietą - bo przecież kobieta zmienna jest, a Italia zmienia się z każdym przejechanym kilometrem. I tak samo jak kobieta - uwielbia zaskakiwać.

My jesteśmy teraz na samej północy - to ta najwyższa część naszego kozaka, część kontynentalna. Jest szeroka i rozległa, i w większości zdominowana przez góry - oczywiście Alpy. Alpy, które na terenie Italii ciągną się od granic z Austrią i Słowenią na północy i wschodzie, po zachodnie, czy północno-zachodnie granice z Francją i Szwajcarią. Alpy zajmują całą północną część Italii i dzielą się na dwie części: Alpy Wschodnie i Alpy Zachodnie. Alpy Wschodnie i Zachodnie różnią się budową geologiczną, to znaczy Alpy Wschodnie zbudowane są z wapieni bądź innych skał "miękkich" np. z dolomitów, dlatego są niższe od Alp Zachodnich, ponieważ wapień jest skałą, która jest łatwo niszczona przez atmosferyczne czynniki zewnętrzne takie jak wiatr, woda, mróz i dlatego góry wapienne nie osiągają tak dużych wysokości, jak góry granitowe czyli Alpy Zachodnie. To właśnie w Zachodnich Alpach znajdują się najwyższe włoskie szczyty, które przekraczają 4 tysiące metrów npm. Najwyższym szczytem Włoch jest oczywiście Monte Bianco (lepiej znany pod nazwą francuską Mont Blanc) - o wysokości 4808 m nmp, ale najwyższy wierzchołek nie leży na terenie Italii; na terenie Włoch leży Monte Bianco di Courmayeur, około 50 metrów niższy od wierzchołka głównego. Na terenie Alp Włoskich mamy aż 36 czterotysięczników, ale tylko 8 z nich leży w całości na terytorium Włoch - pozostałe na granicy z Francją lub Szwajcarią. Granica pomiędzy Alpami Wschodnimi i Zachodnimi przebiega mniej więcej na wysokości Mediolanu i Jeziora Como.

Obniżając się w dalej na południe, pozostajemy ciągle na części kontynentalnej, opuścimy Alpy i przeniesiemy się na tzw. Przedgórze Alpejskie. Jest to wielka równina, która oddziela Alpy od morza. Przedgórze Alpejskie jest w wielu miejscach zdominowane przez rolnictwo, jak na przykład na terenie regionów północno-wschodnich, gdzie uprawia się mnóstwo kukurydzy. Natomiast na zachód od Werony Przedgórze Alpejskie zajęte jest przez serię jezior - to tam skupiły się największe jeziora Włoch. Jezioro Garda - największe włoskie jezioro o powierzchni około 370 kilometrów kwadratowych, przypomina swoim kształtem gruszkę - wąskie na północy, szerokie na południu, otoczone urokliwymi, małymi miasteczkami, jest najczystszym włoskim jeziorem. Dalej na zachód leży Jezioro Como (146 km kw) oraz Jezioro Maggiore (212 km kw), a pomiędzy nimi kilka innych, mniejszych, cudownych jezior np. Lago d'Iseo czy Lago di Lugano. Czwarte co do wielkości jezioro włoskie to Jezioro Trazymeńskie, które znajduje się już na terenie Półwyspu Apenińskiego (dokładnie na terenie Umbrii) i ma powierzchnię 128 kilometrów kwadratowych.

Italia to, jak wszyscy wiemy, kraj śródziemnomorski. Podróżując dalej na południe dojeżdżamy w końcu do wybrzeża. Kraj śródziemnomorski - czyli kraj w basenie ogromnego Morza Śródziemnego, w ramach którego wyróżniają się 4 morza oblewające Italię - od północno-wschodniej strony jest to Morze Adriatyckie, które oblewa właściwie całe włoskie wschodnie wybrzeże, od południa Morze Jońskie, a od zachodu mamy dwa morza - Morze Tyrreńskie na południu oraz Morze Liguryjskie na północy. Oczywiście morza to linia brzegowa, plaże i porty. Największe włoskie porty to Genua, Wenecja, Triest, Ancona, Bari, Palermo na Sycylii czy Neapol i Civitavecchia na zachodnim wybrzeżu.

O tym, że Italia to kraina morza świadczy długość wybrzeża - razem z wyspami to prawie 7,5 tysięca kilometrów! Plaże - cudownie różnorodne - szerokie i piaszczyste np. w okolicach Bibione, Lido Jesolo czy Rimini, skaliste i niedostępne jak np. w okolicach Ancony (Monte Conero) czy na Półwyspie Gargano, plaże w okolicach Rzymu czy w Toskanii z ciemnym, powulkanicznym piaskiem, czy kamieniste częściowo w Toskanii czy Ligurii - każdy znajdzie dla siebie coś miłego i dla ciała, i dla oka wśród około 4,5 tysiąc km plaż. Dla porównania - polskie wybrzeże to około 550 km, a granice lądowe Włoch ze wspomnianymi już wcześniej państwami, z którymi Włochy graniczą (czyli patrząc od wschodu na zachód - ze Słowenią, Austrią, Szwajcarią i Francją) - to niecałe 2 tysiące km - i do tego około 7 tysięcy km wybrzeża - Włochy to naprawdę kraj morza. Musimy tylko pamiętać o tym, że większość włoskich plaż jest w sezonie płatna, a plaże darmowe, miejskie tzw. spiaggia libera - są mniejszością.

Wracając do naszej mapy - posuwamy się dalej na południe i docieramy do Doliny Padu. Dolina Padu oddziela część kontynentalną od rozciągającego się dalej na południe Półwyspu Apenińskiego. Jest to taka niecka zajęta przez największą włoską rzekę - Rzekę Pad (po włosku Po). Sieć rzeczna we Włoszech jest dość mocno rozbudowana (szczególnie na północy, za to słabiej na południu), ale rzeki są krótkie - rzeki wypływają w górach i płyną zapewne najkrótszą drogą do morza - a tutaj, we Włoszech, jak już wiemy, do morza wszędzie blisko. Pad ma długość 652 km - to połowa naszej Wisły - wypływa na północy kraju, w Piemoncie, wpada do Morza Adriatyckiego ogromną deltą. Drugą co do długości rzeką Włoch jest Adyga (410 km, to rzeka północy), trzecią - przepływający przez Rzym Tyber (405 km).

Przekraczamy Pad i wjeżdżamy na teren Półwyspu Apenińskiego. Rozciąga się on na długości około 1000 km, ma szerokość od 30 do 230 km. Półwysep Apeniński jest zdominowany na prawie całej swojej długości przez drugie pasmo górskie czyli Apeniny. Apeniny są górami młodymi, ciągle jeszcze ruszają się i układają stąd tak częste są we Włoszech trzęsienia ziemi, głównie właśnie w Apeninach lub ich okolicach. Wszyscy pamiętamy trzęsienie ziemi w Asyżu i okolicy w 1997 roku, w L'Aquila w 2009 roku czy w 2016 w Marche, Lazio i Umbrii z takimi miastami jak Amatrice i Accumoli. Najwyższym szczytem pasma Apeninów jest Corno Grande (Monte Corno 2912 m npm) w masywie Gran Sasso d'Italia. Znajduje się tam mały lodowiec, najdalej na południe wysunięty lodowiec włoski (lodowców mamy w Italii dużo więcej, ale oczywiście na północy - w Alpach - kiedyś najdłuższym włoskim lodowcem był Lodowiec Forni, ale w ciągu ostatnich 50 lat lodowce włoskie z powodu ocieplenia się klimatu zmniejszyły swoją powierzchnię mniej więcej o połowę).

Powierzchnia Włoch zbliżona jest do powierzchni Polski - Italia zajmuje powierzchnię około 301 tysięcy kilometrów kwadratowych. Pamiętajmy o tym, że na terenie Italii mają swoje enklawy dwa inne państwa - Watykan i Republika San Marino, a Włochy mają jedną eksklawę na terenie Szwajcarii - jest to Campione d'Italia, malutka eksklawa leżąca na terenie szwajcarskiego kantonu Ticino, zamieszkała przez około 2 tysiące Włochów. Cała ludność Italii to około 60 milionów mieszkańców (oczywiście tych oficjalnych) - jest to kraj bardzo mocno zaludniony, pod względem populacji zajmuje 23. miejsce na świecie.

Stolicą kraju jest oczywiście Rzym, największe miasto Włoch z ludnością dochodzącą do 3 milionów mieszkańców, następnie Mediolan, Neapol, Turyn i Palermo. Rzym jest stolicą administracyjną i religijną, tutaj skupiły się urzędy, biurokracja i władza, ale nie jest to najbogatsze miasto włoskie - pieniądze są na północy, w Mediolanie, który jest uważany za stolicę finansową, przemysłową i ekonomiczną kraju.

1/5 powierzchni Włoch stanowią wyspy - te dwie największe to oczywiście Sycylia i Sardynia, ale wysp mamy dużo, dużo więcej. Dla przykładu - Wyspy Liparyjskie na północ do Sycylii, Archipelag Toskański z trzecią co do wielkości wyspą Elbą i 6 mniejszymi wyspami, Wyspy Tremiti na północ od Półwyspu Gargano, najdalej na południe wysunięta Wyspa Lampedusa czy słynne, magiczne, przepiękne wyspy Zatoki Neapolitańskiej - Capri, Ischia i Procida.

Pamiętajmy również o tym, że Italia to kraina wulkanów. Największy i ciągle czynny to Etna na Sycylii, najbardziej znany i najbardziej groźny to Wezuwiusz w okolicach Neapolu, jest też bardzo często i regularnie wybuchający Stromboli na wyspie o tej samej nazwie (Wyspa Stromboli to jedna z Wysp Liparyjskich znajdujących się przy północnych wybrzeżach Sycylii). Trzeba też wspomnieć o wulkanach drzemiących takich jak Vulcano (Wyspy Liparyjskie) czy na przykład Solfatara na terenie Pół Flegrejskich w okolicy Neapolu gdzie ciągle czuć oddech Hefajstosa...

Administracyjnie podzielone są Włochy na regiony, a te z kolei na gminy. Regionów mamy 20 - ich kształt i nazwa związane są bardzo często z historią tych terenów. Większość nazw regionów pochodzi od pierwotnych mieszkańców np. Umbria - od Umbrów, Lazio - od Latynów, Liguria od Ligurów, od barbarzyńskiego plemienia Longobardów mamy Lombardię, a od rdzennych mieszkańców północy - friulijskich górali - mamy Friuli. Dzisiejsza Kampania to antyczna campagna felix czyli wieś szczęśliwa. Kształt i wielkość dzisiejszych regionów wynika bardzo często z historii i jest związana z istniejącymi na danym terenie księstwami czy republikami, na które na przestrzeni wieków podzielona była Italia (np. Toskania to dawne Księstwo Toskańskie, Lazio - to Państwo Kościelne, a Veneto - Republika Wenecka).

Historia Włoch jest długa i skomplikowana. Wbrew pozorom Włochy to kraj bardzo młody i tak naprawdę swoją dzisiejsza powierzchnię i kształt otrzymały dopiero po II Wojnie Światowej. Jedynym okresem w historii, kiedy dzisiejsza Italia była pod jedną władzą to okres Imperium Rzymskiego, a na przestrzeni wieków Włochy były podzielone na niezależne, niepodległe królestwa, księstwa, republiki, gminy, bądź były pod panowaniem państw sąsiednich - Francji, Austrii czy Hiszpanii - dlatego o historii tego kraju będziemy sobie opowiadać podróżując po kolejnych regionach i odwiedzając kolejne miasta.