O Italii / FRIULI VENEZIA GIULIA / GRADO

GRADO – pierwszy adriatycki kurort znajdujący się najbliżej Polski z cudowną starówką i długimi tradycjami

Grado wśród Polaków nie jest szczególnie znane. Częściej odwiedzamy Caorle albo Bibione, bo tam plaże są piękne, a ceny przystępne. Grado to dość drogi kurort z mało atrakcyjnymi plażami, ale ma za to uroczą starówkę i zdecydowanie warto tam zajrzeć na kilka godzin, aby poczuć klimat tego miejsca i poznać jego długą historię.

Miasto nie jest duże, stałych mieszkańców liczy trochę ponad osiem tysięcy, ale jego położenie jest rewelacyjne – leży na lagunie, na wyspach, z których ta największa nazywana jest Wyspą Słońca (Isola del Sole). Bardzo często też, ze względu na swoją historię i swoje położenie, nazywane jest Grado „pierwszą Wenecją” (La Prima Venezia). Laguna Grado składa się z 30 wysepek i zajmuje powierzchnię 90 km². Oprócz głównej wyspy na stałe zamieszkałe są jeszcze dwie: Wyspa Schiusa i Wyspa Barbana (opisana w części GRADO I LAGUNA).

Grado (antyczna nazwa brzmiała Aquae Gradatae) powstało najprawdopodobniej w roku 452, dokładnie w tym samy czasie kiedy Wenecja. Powstanie miasta paradoksalnie związane jest z upadkiem Imperium Rzymskiego, które najeżdżane było przez wrogie ludy z północy, a miejscowa ludność chroniła się przed atakami plemion barbarzyńskich na niedostępnych wysepkach laguny. W połowie V wieku kiedy dochodzi do powstania miasta, mieszkańcy wybrzeża uciekali przed Hunami pod wodzą Atylli i to właśnie oni założyli pierwszą osadę w miejscu dzisiejszego Grado. W VI wieku biskup Paolino przenosi tam siedzibę patriarchatu z Akwilei i od tego czasu Grado wzmacnia swoją religijną i polityczną rolę. Powstają dwa najważniejsze kościoły istniejące do dzisiaj: Bazylika św. Eufemii oraz Bazylika Matki Bożej Łaskawej. Miasto zostaje ufortyfikowane, wzrasta liczba ludności, zmienia też swoją nazwę na Nova Aquileia, pozostając jednak pod wpływem Bizancjum, podczas gdy cała reszta dzisiejszego regionu Friuli była w rękach Longobardów. Na przestrzeni kilku kolejnych wieków dzisiejsze Grado stopniowo traci swoją pozycję na rzecz Wenecji, a kiedy w wieku XII siedziba patriarchatu zostaje przeniesiona do Serenissimy, Grado staje się mało ważną rybacką wioską i zupełnie traci swoje znaczenie. Pod weneckim panowaniem zostaje tak długo jak długo istnieje Wenecja, czyli do roku 1797 kiedy to na mocy traktatów z Campoformio miasto staje się austriackie i pozostaje w rękach Habsburgów aż do roku 1918 (nie licząc krótkiego panowania napoleońskiego). To właśnie przez Austriaków miasto zostaje odkryte na nowo, tym razem jako ośrodek turystyczny i miejsce wypoczynku bogatej arystokracji habsburskiej. W 1873 roku powstaje coś w rodzaju pierwszego sanatorium dla dzieci, w 1892 Grado zostaje oficjalnie wpisane na listę austriackich uzdrowisk i wypoczynkowych ośrodków turystycznych imperium, a 4 lata później powstaje pierwszy hotel. Zostaje wyznaczony specjalny organ administracyjny, którego zadaniem była dbałość o stan plaży oraz organizacja i kontrola miejsc noclegowych. Wszystko to przyczynia się do szybkiego rozwoju Grado jako ośrodka wczasowego, popularnego również ze względu na stosunkowo niewielką odległość od Wiednia. Stabilimento balneare di Grado staje się co raz bardziej znane, a powstała w 1910 roku linia kolejowa i budowa nowych hoteli tylko przyspiesza jego rozwój i zwiększa popularność – w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku Grado jest jednym z najchętniej odwiedzanych nadmorskich kurortów w Imperium Habsburgów. Wybuch I Wojny Światowej hamuje na krótki czas rozwój miasta, jednak pomimo bliskości frontu Grado nie ucierpiało w wyniku działań wojennych. W 1918 roku, po oficjalnym upadku Habsburgów, miasto staje się włoskie. W 1936 roku powstaje most drogowy łączący wyspę ze stałym lądem, dzięki czemu ciągle co raz więcej turystów i wczasowiczów pojawia się w mieście. Plaże zostają poszerzone, wąskie dno pogłębione. Ze względu na ograniczone możliwości zabudowy wyspy i brak miejsca pod budowę nowych budynków, rozpoczyna się zagospodarowywanie kolejnej wyspy Isola della Schiusa, znajdującej się bezpośrednio przy wyspie głównej.

Dzisiaj Grado jest połączniem dwóch epok – średniowiecznego miasteczka z wąskimi krętymi uliczkami i urokliwymi zaułkami oraz nowoczesnego kurortu tętniącego życiem, pełnego wygodnych i eleganckich hoteli, portu jachtowego, szerokich ukwieconych ulic i zagospodarowanych plaż. A do tego dwie cudowne bazyliki wczesnochrześcijańskie z VI wieku!

Dojazd do miasta jest możliwy albo od strony Akwilei, albo od Monfalcone. Zabudowa jest dość ciasna i zwarta, nie ma zbyt wielu otwartych przestrzeni. Parkingi skupiły się od strony wjazdowej wzdłuż laguny. Samochód zaparkować można też wzdłuż ulic w centrum, ale w sezonie jest zawsze problem ze znalezieniem wolnego miejsca. Na wschód od głównej części miasta powstało Grado Pineta, które jest typowo wypoczynkowe z siecią hoteli, barów, restauracji, plażami i wszelkiego rodzaju udogodnieniami turystycznymi, parkami, skwerami i placami z fontannami.

Jeżeli chodzi o plaże to w Grado są trzy. Najbardziej na zachodzie znajduje się Costa Azzurra Beach, bardzo szeroka piaszczysta plaża z fragmentami plaży darmowej (spiaggia libera – na całkowicie zachodnim krańcu, a także niewielkie fragmenty pomiędzy pasami plaży płatnej). Morze jest tutaj bardzo płytkie, miejsce dobre dla rodzin z dziećmi, ale niestety nie jest zbyt czyste – na plaży leży mnóstwo glonów i wyrzuconych przez wodę patyków, kamyków, muszelek i śmieci. Środkowa część wybrzeża Grado to w całości płatna plaża główna tzw. Spiaggia Principale. Plaża ta jest świetnie zagospodarowana i bardzo czysta, są parasole i leżaki w różnych wersjach cenowych w zależności od odległości od morza oraz wielkości stanowiska, są przebieralnie, prysznice, toalety, bary i restauracje, place zabaw dla dzieci i boiska do gier plażowych. Z kolei trzecia plaża Grado to plaża całkowicie darmowa. Nazywa się Lido di Fido i znajduje się we wschodniej części miasta. Całe wybrzeże Grado ze względu na obecność laguny jest bardzo płytkie i aby całkowicie się zanurzyć należy oddalić się sporo od plaży. Nie jest to może atut dla wprawionych pływaków, natomiast na pewno zaleta dla rodzin z dziećmi, gdyż jest dużo bezpieczniej niż na plaży z szybko opadającym dnem. Podczas odpływu, kiedy woda ucieka w stronę otwartego morza, zdarza się, że plaże te miejscami zamieniają się w bagniste pasy.

Niezwykle atrakcyjne jest natomiast Stare Miasto. Najważniejszym zabytkiem jest Bazylika św. Eufemii. Pochodzi z VI wieku, ale powstała na bazie wcześniejszego kościoła z wieku IV. Zadedykowano ją trzem świętym: Św. Eufemii oraz świętym męczennikom z Akwilei Hermagorasowi i Fortunatowi. To skromny kościół wczesnochrześcijański wybudowany z cegły i piaskowca z wieżą, na szczycie której od 1462 roku znajduje się figura Michała Archanioła podarowana Grado przez Wenecjan. Bardzo prosta fasada bez ozdób zwrócona jest na główny plac miasta Piazza del Patriarcato. Wnętrze trzynawowe przykryte drewnianym stropem i podzielone na nawy kolumnami o różnorodnych kapitelach. Bardzo cenne są mozaiki na posadzce, które przedstawiają elementy roślinne i zwierzęce oraz wzory geometryczne. Piękna różnokolorowa ambona z symbolami Ewangelistów przykryta małą kopułką zawiera w sobie fragmenty z różnych epok. Fresk nad ołtarzem pochodzi z XV wieku i przestawia Chrystusa trzymającego Ewangelię w otoczeniu świętych i patronów kościoła. Za ołtarzem natomiast bardzo cenna pala wykonana ze srebra w Wenecji w 1372 roku. W małych płaskorzeźbionych przestrzeniach przedstawiono scenę Zwiastowania, Chrystusa, postacie świętych i Ewangelistów, a także św. Marka odprawiającego Mszę Świętą. W lewej nawie przechowywana jest figura Matki Bożej Anielskiej, która przenoszona jest w uroczystej procesji na Wyspę Barbana podczas święta Il Perdòn di Barbana w lipcu każdego roku (patrz rozdział GRADO I LAGUNA).

Z lewej strony bazyliki, w głębi, znajduje się Baptysterium poprzedzone małym ogrodem z rzymskimi sarkofagami. Ma formę ośmiokąta, na środku znajduje się wanna chrzcielna. Pochodzi z drugiej połowy V wieku, ale było wielokrotnie przebudowywane. Podczas ostatniej rekonstrukcji w 1928 roku obniżono podłogę o ponad 2 metry, usunięto część barokową i odsłonięto oryginalną posadzkę z mozaiką z VI wieku oraz mały ołtarz.

Drugim najważniejszym kościołem w Grado jest Bazylika Matki Bożej Łaskawej (Santa Maria delle Grazie), która znajduje się bezpośrednio obok Bazyliki św. Eufemii. Powstała na przełomie VI i VII wieku za czasów Patriarchy Eliasza na miejscu wcześniejszego kościoła z V wieku. Ciekawa jest forma tego kościoła – kwadratowa zarówno w podstawie jak i w profilu pionowym. Bazylika podzielona jest na trzy nawy dwoma rzędami marmurowych kolumn o różnym pochodzeniu i jest przykryta drewnianym stropem. Bardzo ciekawy ołtarz główny o obniżonej posadzce ozdobionej mozaiką. W lewej nawie czczona przez mieszkańców Grado figura Matki Bożej Łaskawej.

Kolejnym miejscem wartym odwiedzenia jest Plac Biagio Marin (Piazza Biagio Marin), który znajduje się pomiędzy Bazyliką św. Eufemii i Placem del Patriarcato, a morzem. Miejsce to łączy stare Grado z nowym – to tutaj znajdują się pozostałości kolejnej wczesnochrześcijańskiej bazyliki Basilica Della Corte, której ruiny są widoczne na środku placu, oświetlone i wyposażone w specjalną kładkę ułatwiającą ich oglądanie, a także budynek ratusza z 1928 roku oraz najstarszy hotel w mieście Hotel Fonzari. Plac jest bardzo zadbany, ma oryginalne nowoczesne fontanny, jest pięknie ukwiecony. Bezpośrednio z niego wchodzimy na nadmorską promenadę – to tak zwane Lungomare Nazario Sauro z nowoczesnym punktem widokowym na otwarte morze, fontanną, kawiarnią i schodkami do wody. Promenada ma około kilometra długości i została wybudowana przez Austriaków w 1855 roku w celu ochrony miasta przed falami i powodziami morskimi. Po II Wojnie Światowej została zamieniona w elegancki deptak łączący centrum z zachodnią częścią miasta oraz plażą Costa Azzurra, a mieszkańcy tradycyjnie nazywają ją diga czyli zapora. Jest ulubionym miejscem spacerów, wypoczynku, jazdy na rowerze czy na rolkach, a nawet wykorzystywana przez turystów na kąpiele słoneczne – skierowana na południe jest właściwie zawsze nasłoneczniona.

Będąc w Grado należy odwiedzić jeszcze jedno miejsce w mieście – Porto Vecchio di Grado. Stary port w Grado jest tak naprawdę eleganckim portem jachtowym, który połączony jest z morzem kanałem o długości około 500 metrów. Otoczony jest niewysokimi budynkami, w których mieszczą się hotele, sklepy, bary i restauracje. Kanał ma wydłużony, dwuramienny kształt i jest przyjemnym miejscem na spacery czy przerwę na lody.