O Italii / TRENTINO - ALTO ADIGE / DOLOMITY

Dolomity to najpiękniejsze pasmo górskie Italii, zaskakujące cudownymi barwami i wyjątkowymi formami

Nie jest łatwo dokładnie określić które pasma górskie to Dolomity – podziałów i nominacji jest kilka, w zależności od tego, jakie założenia bierzemy pod uwagę. Zazwyczaj głównym wyznacznikiem jest dolomit czyli skała z której zbudowane są góry, ale nie tylko: bierze się pod uwagę również aspekty geomorfologiczne, hydrograficzne, populacyjne i językowe, a nie jedynie geologiczne. Dlatego też całe Alpy dzielone są na różne pasma w zależności od tego, co rozważamy i to samo dzieje się z Dolomitami. Wszyscy są zgodni co do jednego – Dolomity leżą w Alpach Wschodnich, a dokładniej w ich południowo-wschodniej części. Dolomity Friuli stanowią część Alp Karnickich, Dolomity di Brenta znajdują się w paśmie Alp Retyckich (Brenta – Paganella), natomiast główna część określona jako Dolomity Właściwe dzieli się na mniejsze jednostki.

W skrócie i uproszczeniu temat można ująć następująco: na zachód od Doliny Rzeki Adyga (bądź Autostrady A22) leżą Dolomity di Brenta, a na wschód Dolomity Właściwe, które dzielą się na:

• Dolomiti di Sesto, di Braies e d’Ampezzo
• Dolomiti di Zoldo,
• Dolomiti di Gardena e di Fassa
• Dolomiti di Feltre e delle Pale di San Martino,
• Dolomiti di Fiemme.

Jeszcze dalej na wschód, na terenie Alp Karnickich, leżą Dolomity Friuli, zwane też często Dolomitami Wschodnimi.

Położenie Dolomitów można również umieścić pomiędzy dolinami i rzekami: Val Rendena na zachodzie, Dolina Rzeki Piawa na wschodzie, Val Pusteria i Rzeka Rienza na północy, z kolei na południu Dolina Rzeki Brenta. Takie umiejscowienie eliminuje jednak te Dolomity, które położone są  na terenie Regionu Friuli w masywie Alp Karnickich.

Dolomity leżą więc na terenie trzech włoskich regionów: Trentino Alto Adige (Prowincje Trento oraz Bolzano), Veneto (Prowincje Belluno, Verona i Vicenza) oraz Friuli Venezia Giulia (Prowincje Udine oraz Pordenone).

W 2009 roku 9 pasm w Dolomitach wpisano na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Są to:

• Pelmo i Croda da Lago,
• Marmolada,
• Pale di San Martino, Pale di San Lucano, Dolomiti Bellunesi, Vette Feltrine,
• Dolomiti Friulane d’Oltre Piave,
• Dolomiti Settentrionali (Północne),
• Puez – Odle,
• Sciliar – Catenaccio i Latemar,
• Bletterbach,
• Dolomiti di Brenta.

Dolomity zbudowane są głównie z odkrytych skał – wapieni i dolomitów, oraz częściowo z riolitów. Charakteryzują się bardzo malowniczą rzeźbą terenu, którą zawdzięczają miękkim skałom łatwo ulegającym erozji. Duża ilość poszarpanych grani, turni i baszt skalnych, bardzo stromych stoków, urwisk oraz wielkich kilkusetmetrowych pionowych ścian skalnych, głębokich dolin i zjawisk krasowych tworzy niezwykle spektakularny krajobraz. Tak więc to woda, mróz i wiatr nadają tym górom te przedziwne formy, a reszty dopełnia ich barwa.  W języku włoskim Dolomity nazywane są często monti pallidi czyli blade góry, bo faktycznie ich jasnoszary kolor jest wyjątkowo delikatny. Barwa ta jednak często zmienia się w zależności od pory dnia i kąta padania promieni słonecznych: wręcz niewiarygodnie wyglądają o wschodzie i zachodzie słońca, kiedy nabierają różowych, fioletowych bądź ciepłych pomarańczowo-brunatnych kolorów. Zjawisko to nosi nazwę enrosadira i możemy go w wolnym tłumaczeniu określić jako rumienienie się: Dolomity w promieniach porannego i wieczornego słońca rumienią się jak grzeczna dziewczynka. Dzieje się tak dzięki szczególnemu chemicznemu składowi skał odbijających światło oraz przy sprzyjających warunkach meteorologicznych.

Niesamowita magia, która towarzyszy górom podczas wschodu i zachodu słońca wprowadza wszystkich widzów w zachwyt nad cudem natury. Miejscowa ludność od wieków przekazuje sobie dwie legendy, które nawiązują do tego zjawiska. Pierwsza z nich mówi o tym, że na Masywie Catinaccio mieszkał Król Laurino i miał tam piękny ogród różany. Król Laurino był władcą krasnali, które z głębi gór wydobywały kryształ, złoto i srebro. Oprócz takiego bogactwa Laurino posiadał również cudowne moce: magiczny pasek, który dawał mu siłę 12 mężczyzn oraz pelerynę niewidkę. Pewnego dnia Król Adygi zdecydował się wydać za mąż swoją córkę, przepiękną Księżniczkę Similde. Urządził więc przyjęcie na które zostali zaproszeni wszyscy książęta z okolicy, oprócz Króla Laurino. Ten jednak, mimo braku zaproszenia, postanowił zjawić się na przyjęciu – w pelerynie niewidce. Kiedy zobaczył księżniczkę od razu się w niej zakochał, porwał ją i zaczął uciekać na swoim koniu w kierunku Catinaccio. Wszyscy rycerze rzucili się w pogoń za Laurino i Similde. Kiedy dotarli do ogrodu różanego Laurino założył swój magiczny pas i zaczął walkę z konkurentami, ale było ich zbyt wielu i pomimo swojej siły zaczął przegrywać. Ubrał więc ponownie pelerynę niewidkę i schował się pomiędzy krzewy rów, te jednak poruszały się kiedy obok nich przechodził i zdradzały jego obecność. Kiedy Laurino zorientował się, że przeciwnicy mogą go złapać było już za późno – został uwięziony, zabrano mu magiczny pas i magiczną pelerynę. W desperacji na swoje ukochane róże które go zdradziły rzucił przekleństwo: „Ani w dzień ani w nocy żadne oko ludzkie nie będzie mogło was nigdy więcej podziwiać!”. Zapomniał jednak o wschodzie i zachodzie słońca i od tej pory miejsce to nabiera cudownych różanych barw tylko o świcie i wieczorem, w promieniach wstającego bądź zachodzącego słońca.

Druga wersja legendy mówi nam o krasnalach, które żyły w Masywie Catinaccio. Rządził nimi Laurino, władca dobry i mądry. Jego córka, przepiękna Ladina, miała ogromny ogród różany, który uwielbiała i dbała o niego razem z ojcem. Dzień drogi od Catinaccio mieszkał Książe Latemar, władca góry o tej samej nazwie położonej naprzeciwko Catinaccio. Latemar widział ten cudowny ogród i jego uroczą właścicielkę i zapragnął ją wziąć za żonę – porwał ją więc i zabrał do swojego królestwa. Zrozpaczony Król Laurino, ojciec Ladiny, umarł z rozpaczy, ale przed śmiercią zdążył jeszcze przekląć kwiaty swojej ukochanej córki: „Nie będziecie kwitły ani w ciągu dnia, ani w ciągu nocy” – miał powiedzieć do kwiatów. Ale podobnie jak Laurino z pierwszej wersji legendy zapomniał i on o świcie i o wieczorze i dlatego latem miejsce to barwi się przepięknie w promieniach porannego i wieczornego słońca. A Catinaccio to po niemiecku Rosengarten – no i jak tu nie wierzyć legendzie…

Nazwę swoją Dolomity zawdzięczają skale, która po raz pierwszy została wyodrębniona przez francuskiego badacza Alp Deodata Dolomieu (1750-1801). To właśnie jego nazwiskiem nazwano minerał, skałę i całe pasmo górskie. Po raz pierwszy określenie to pojawiło się oficjalnie w 1837 roku w angielskim przewodniku po Italii. Dolomit to osadowa skała węglanowa, która składa się z minerału o tej samej nazwie, a także w niewielkiej ilości z minerału kalcytu i innych substancji typu kwarcyt czy piryt. Skała ta może mieć kolor bardzo jasny, prawie biały, ale może być też brunatnoszara, prawie czarna. Z kolei riolit to skała osadowa, podobna do granitu, która może mieć kolory zarówno jasne jak i ciemne, a także mocne odcienie czerwieni czy zieleni. To właśnie ten bardzo jasnoszary kolor włoskich Dolomitów odróżnia go od pozostałych pasm alpejskich, których szarości są dużo ciemniejsze.

Dolomity zamieszkuje rdzenna, zanikająca ludność Ladynów. Ladynowie to wyodrębniona grupa etniczna, posiadająca własną kulturę, własne tradycje i język ladyński, którym dzisiaj posługuje się nadal około 30 tysięcy osób. 

Dolomity to najchętniej odwiedzane góry w Italii, zarówno przez Włochów, jak i obcokrajowców. Niesamowite widoki, ciekawa rzeźba, przepiękny krajobraz, a do tego bardzo bogata infrastruktura turystyczna przyciągają każdego roku miliony turystów: zimą narciarzy i miłośników innych sportów zimowym, latem amatorów górskich wędrówek, trekkingów i profesjonalistów wspinaczki skalnej. Są również bardzo popularne wśród cyklistów, a ścieżek i tras rowerowych o różnym stopniu trudności jest bardzo dużo. Należy również podkreślić niezwykłą popularność tak zwanych żelaznych perci czyli vie ferrate. To szlaki turystyczne o charakterze wspinaczkowym, które dla celów asekuracyjnych wyposażone są w stalową linę – stąd ich nazwa. Taki rodzaj szlaki turystycznego popularny jest dzisiaj w Alpach w każdym kraju Europy, ale to właśnie w Dolomitach wprowadzono go po raz pierwszy: podczas I Wojny Światowej wybudowano takie właśnie zabezpieczone szlaki dla żołnierzy, aby ułatwić im przemieszczanie się. Wzdłuż szlaków znajdziemy mnóstwo schronisk tzw. rifugi alpini. Dla bardziej wprawionych alpinistów przygotowano tak zwane Alte Vie delle Dolomiti: dobrze oznaczone i przygotowane ścieżki położone na różnych wysokościach, dzięki którym nie ma konieczności schodzenia do doliny na nocleg. Korzystając z miejsc biwakowych (i Bivacchi Fissi) gdzie można przenocować w namiocie, bądź ze schronisk, można zaplanować wspaniałą wędrówkę wśród tych jasnoszarych szczytów podziwiając każdego dnia przecudne kolory świtu i wieczora podczas wschodu i zachodu słońca.

Najlepiej rozwinięta pod względem turystyki zimowej jest część północna i zachodnia Dolomitów, w szczególności doliny na terenie Prowincji Bolzano i Trydent (Trentino Alto Adige), a także na terenie Prowincji Belluno gdzie ekonomia opiera się właśnie na turystyce. W 1956 roku w Cortina d’Ampezzo odbywała się Zimowa Olimpiada, w wielu ośrodkach narciarskich odbywają się regularnie zawody mistrzostw świata w narciarstwie zjazdowym, a w Predazzo konkursy skoków narciarskich. Dzisiaj narciarzom ułatwiono niezmiernie organizację dzięki Dolomiti Superski czyli połączonemu skipassowi, który obejmuje ośrodki narciarskie właściwie na terenie całego pasma Dolomitów.

Do najbardziej znanych ośrodków turystycznych w Dolomitach należy Cortina d’Ampezzo, Auronzo di Cadore – Misurina w Dolinie D’Ansiei, Agordo, Selva, Santa Cristina i Ortisei w Val Gardena, Alta Badia, Canazei, Moena i Campitello di Fassa w Dolinie Fassa, Madonna di Campiglio w Val Rendena, Corvara, Predazzo, Cavalese, San Martino di Castrozza, , Val di Fiemme, a także Forni di Sopra w Dolomitach Friuli i wiele innych.

Kilka miejsc w Dolomitach ma swoje szczególne nazwy i określenia. Wśród tych najbardziej popularnych wymienić należy:

• Marmolada to Królowa Dolomitów (Regina delle Dolomiti)
• Antelao to Król Dolomitów (Re delle Dolomiti)
• Agner to Gigant Dolomitów (Gigante delle Dolomiti)
• Cimon della Palla nazywany jest Matterhornem Dolomitów (Cervino delle Dolomiti)
• Cortina d’Ampezzo to Pani Dolomitów (Signora delle Dolomiti)
• Miasteczko Agordo to Serce Dolomitów (Cuore delle Dolomiti)
• Miasteczko Moena to Wróżka Dolomitów (Fata delle Dolomiti)
• Miasteczko Feltre to Wenecja Dolomitów (Venezia delle Dolomiti)
• Belluno to Brama Dolomitów (Porta delle Dolomiti)

Nie sposób opisać słowami piękno i majestat tych gór – trafiają głęboko w serce i w pamięć. Ja ich dobrze nie znam, ale uwielbiam te dzikie poszarpane szczyty, te pocięte masywy, te przedziwne skalne formy, które działają na wyobraźnię. No i te kolory – to po prostu trzeba zobaczyć na własne oczy. Te góry ją wyjątkowo wyjątkowe, dumne i niedostępne, a równocześnie tak ciepłe i gościnne. To po prostu największy cud natury.